Du lịch tâm linh – Đền Cờn Hoàng Mai
Mỗi một vùng đất, mỗi một vùng văn hóa, con người ta luôn có một niềm tin vào một vị thần nào đó. Họ quan niệm rằng, khi thờ cúng vị thần đó, họ sẽ bảo vệ , phù hộ cho xóm làng bình yên. mùa màng tươi tốt, người dân ấp no, hạnh phúc. Bởi vậy đền Cờn ở quỳnh Phương cũng không nằm ngoại lệ.
Đền Cờn ở xã Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An, cách thủ đô Hà Nội hơn 200km về phía nam, cách TP Vinh 75km về phía bắc theo quốc lộ 1A. Nằm bên cửa sông Hoàng Mai, gần cửa Tráp (còn gọi là cửa Cờn hoặc lạch Cờn) làng Phương Cần được thiên hạ xa gần biết tiếng bởi đây là nơi phát nguyên huyền tích Tứ Vị Thánh Nương. Đền Cờn là một trong bốn ngôi đền thiêng của xứ Nghệ từ trước tới nay: ” Nhất Cờn , nhì Qủa ,tam bạch Mã, tứ Chiêu Trưng”. Trở thành một điểm thu hút khách du lịch Nghệ An và các vùng khác
Đền Cờn Trong


Theo sử sách, ngôi đền được xây dựng vào năm 1235 đời nhà Trần. Đền Cờn trong thờ tứ vị thánh nương “quốc gia Nam Hải đại càn thánh nương”. Các thánh nương ở đây là 3 mẹ con công chúa nước Nam Tống Từ Hy Thái hậu Dương Nguyệt Quả, 2 công chúa Triệu Nguyệt Khiêu và Triệu Nguyệt Hương và bà nhũ mẫu. Đây là những nữ thần bảo vệ và phù hộ cho dân chúng làm ăn thịnh vượng và vượt qua hiểm nguy khi phong ba bão táp.
Đền Cờn Ngoài
Đền Cờn ngoài cách đền Cờn trong khoảng 1km, tọa lạc trên dãy núi Hùng Vương ngọn núi rất đẹp, mặt đền hướng ra biển. Ngôi đền này thờ các vị thần như: Đế Bính, Trương Thế Kiệt, Lục Tú Phu… trước đây phối thờ ở đền Cờn trong, song do quan niệm Nho giáo nam nữ bất đồng cung nên đến thời Lê đền thờ được xây riêng.Theo trí tưởng tượng của dân gian trong vùng, vị trí của đền là đầu của một con thằn lằn có phần thân của nằm vắt từ phía đông sang phía bắc làng, ngay sát mép biển. Nơi đây mênh mông sóng vỗ hòa quyện với mây trời, cảnh quan thiên nhiên lay động lòng người như được tạo nên từ bức tranh thủy mặc, khiến danh hào Nguyễn Du đã khắc họa thành thơ:

Năm Hồng Đức thứ nhất (1470), Vua Lê Thánh Tông trên đường mang quân đánh dẹp phương nam. Vua dừng chân tại đây, vào Đền Cờn làm lễ cầu đào. Nhờ Tứ vị Thánh Nương hiển linh phù trợ. Khi nhà Vua đã đánh thắng giặc cho trùng tu đền nhằm báo đáp các vị Thánh Nương giúp nước, giúp dân.
Sang Thế kỷ 18, vua Quang Trung đã sắc phong cho Đền Cờn với mỹ tự “Hàm hoằng quảng đại – Hàm chương tiết liệt” (công lao rộng khắp, to lớn – nêu gương tiết liệt cho muôn đời). Và từ khi lập đền, ngư dân quanh vùng mỗi khi ra khơi, thành tâm vào đền cầu khấn thì đều được bình an, cá đầy khoang vui tươi trở về.

Nằm cận biển, sát núi, trên gò Diệc,mặt hướng ra dòng Mai Giang thơ mộng, Đền Cờn có thế đầu chim phượng hoàng với hai cánh là hai đồi cát giăng dài phía sau đền, hai mắt phượng là giếng Đò và giếng Đình nằm trên hai ngọn đồi này.
Đền Cờn được xây dựng vào thời nhà Trần, phát triển quy mô ở thời nhà Lê và được trùng tu nhiều lần ở thời nhà Nguyễn, do vậy ngôi đền mang đậm phong cách kiến trúc cuối thời Lê đầu thời Nguyễn. Trải qua thời gian, qua chiến tranh, ngôi đền hiện chỉ còn lại tòa Nghi môn, Chính điện, Trung điện, Hạ điện và tòa ca vũ còn các công trình khác chỉ còn lại vết tích.
Nghi môn và sân đền nằm giữa bến đền. Khi thủy triều lên, thuyền cập bến, du khách có thể bước ngay vào cổng chính của đền. Sát lối vào cổng có 2 con voi được tạc bằng đá cao 1,25m trong tư thế phủ phục. Chính nghệ thuật điêu khắc đá đã tạo nên ấn tượng mạnh cho khách tham quan bởi vẻ đường bệ, uy nghiêm, dũng mãnh của cặp voi chầu trước cổng đền. Sân đền nhỏ, xung quanh xây tường bao quanh chỉ để chừa ra 3 lối vào. Cổng chính rộng 3m nằm sát mép sông. Trong sân đặt 2 con ngựa đá cỡ nhỏ, chạm khắc đủ yên cương. Phía 2 cổng bên đặt 2 tượng đá: một tượng quan văn và 1 tượng quan võ, cả hai đều được đặt trên 2 con sư tử đá với vẻ mặt dữ tợn.Qua cổng đền là vào sân, trước sân có một lư hương bằng đá là nơi thắp hương, cúng bái của du khách thập phương. Bước lên 10 bậc đá sẽ tới tòa Nghi môn. Đây là một tòa nhà hình chữ Công bề thế, gồm 2 tầng và 8 mái. Đây là công trình kiến trúc đẹp nhất trong quần thể di tích này . Tiếp phía sau là chính điện, trung điện và hạ điện. Riêng tòa ca vũ có 3 gian chính, 2 gian phụ cũng to rộng và có đề tài trang trí đa dạng.

Mặc dù bị tàn phá bởi chiến tranh, thiên tai, bởi thời gian và chịu sự ruồng rẫy một thời gian dài của con người, thì đền Cờn vẫn xứng đáng là một công trình kiến trúc có giá trị cao về lịch sử và nghệ thuật. Đền Cờn ngày nay hội tụ nhiều nét đặc sắc, từ vật liệu xây dựng, kiến trúc cho đến các đường nét chạm khắc, tạo hình…nó thể hiện tay nghề điêu luyện của người xưa qua từng tác phẩm. Bên trong đền còn lưu giữ 142 hiện vật quý giá, gồm các loại bằng sắc, câu đối, đại tự, bia đá 2 mặt (cao 1.6m, rộng 1.2m, được dựng năm 1665), đồ tế khí (kiệu, tàn lọng, đồ ngà, đồng…),chuông đồng đúc năm Cảnh Hưng (1752) nặng 300 kg cùng 28 pho tượng đá và nhiều tượng gỗ thời Lê..

Hằng năm từ ngày 19-21 tháng 12 âm lịch, nhân dân Quỳnh Phương lại nô nức mở hội đền Cờn. Đây là dịp để người dân trong vùng và du khách thập phương đến cúng bái cầu an, tham gia các hoạt động văn hóa truyền thống cùng các trò chơi dân gian sôi nổi như: chạy ói trên bãi biển, đu tiên, đấu vật , đánh cờ người, đua thuyền rồng, hát tuồng chèo, chầu văn… mang lại không khí phấn khởi đầu xuân và nhiều may mắn cho du khách.
Đền Cờn có tiếng linh thiêng, gắn với nhiều truyền thuyết ly kỳ và là công trình kiến trúc cổ với những hiện vật được chạm khắc công phu, đã trở thành trung tâm tín ngưỡng của du lịch Nghệ An. Năm 1993, Đền Cờn đã được công nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia và trở thành điểm du lịch tâm linh mỗi khi xuân về.