Vườn Quốc Gia Pù Mát- miền tây Nghệ An
Vườn quốc gia Pù Mát ở Nghệ An không chỉ hấp dẫn du khách khi đi du lịch Nghệ An bởi các hoạt động khám phá núi rừng hùng vĩ, sông suối nên thơ, hệ động – thực vật phong phú, và những nét văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Thái, người Đan Lai.
Vườn Quốc Gia Pù Mát thuộc tỉnh Nghệ An. Vườn Quốc Gia Pù Mát nằm trên địa giới hành chính của 3 huyện: Anh Sơn, Con Cuông, và Tương Dương, đường ranh giới phía Nam của Vườn Quốc Gia chạy dọc theo đường biên giới Việt Lào. Vườn Quốc Gia Pù Mát nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa.
Nằm trên dải đất miền Trung, Vườn quốc gia Pù Mát có nhiều thuận lợi trong việc phát triển du lịch với diện tích rộng lớn, tính đa dạng sinh học cao , nhiều loài động , thực vật rừng mới được khám phá trong thời gian gần đây.Vườn quốc gia Pù Mát có tính đa dạng sinh học cao, đại diện cho hệ sinh thái rừng nhiệt đới và á nhiệt đới của khu vực Bắc Trường Sơn.Qua các cuộc khảo sát đã xác định nơi đây có sự phân bố của nhiều loài động – thực vật quý hiếm.
Hệ thực vật Vườn quốc gia Pù Mát đã được ghi nhận 2.494 loài, 931 chi thuộc 202 họ, trong đó có 70 loài nằm trong sách đỏ Việt Nam. Cây gỗ: pơ mu, samu, sa mộc quế phong, giáng hương quả to, gụ lau, lát hoa, sến mật… Cây thuốc: hà thủ ô trắng, thường sơn, củ mài, thổ nhục linh, thiên nhiên kiện…, hiếm có là hoàng nàn, hoàng đằng, ba kích, bình vôi. Cây cảnh: phong lan, cau dừa, tuế… Cây thực phẩm: cà ổi Bắc Giang, đại hái, bứa, vả…
Hệ động vật rừng quốc gia Pù Mát đa dạng với 1746 loài. Thú có 132 loài, quý hiếm là Voi, Hổ, Sao la, Vượn đen má trắng, Chà vá chân nâu,Mang trường sơn, Khỉ đuôi lợn, Chó sói lửa, Cầy vằn, Gấu ngựa… Chim có 361 loài, tiêu biểu là : Trĩ sao, Công, Gà tiền, Hồng hoàng, Niệc cổ hung, Gà lôi trắng,Diều cá bé… Cùng 33 loài lưỡng cư, 53 loài bò sát, 83 loài cá; và 1084 loài côn trùng, trong đó bao gồm 459 loài bướm, 78 loài kiến và còn rất nhiều loại động vật khác.
Đặc biệt, một khung cảnh thiên nhiên hoang sơ với núi rừng, sông nước như chưa hề có bàn tay của con người chạm đến: Rừng nguyên sinh thượng nguồn Khe Thơi, Khe Bu, Khe Choăng, Cao Vều… Thác Khe Kèm, suối nước Mọc, sông Giăng, rừng săng lẻ và những nét văn hóa truyền thống đặc trưng của dân tộc Thái, H’mông, Đan Lai – nét hoang sơ là món quà của thiên nhiên ban tặng cho VQG Pù Mát.
Với giới các nhà khoa học, cái tên Pù Mát không có gì xa lạ bởi đây là một trong những nơi đầu tiên phát hiện loài thú quý hiếm: Sao la. Diện tích vùng lõi rộng 94.804ha và vùng đệm rộng 86.000 ha, trải rộng trên 3 huyện Tương Dương, Con Cuông và Anh Sơn của tỉnh Nghệ An, Pù Mát chính là nơi cư ngụ của người Thái – dân tộc đã sống ở đây nhiều đời. Nét hoang sơ hùng vĩ của núi rừng Pù Mát pha lẫn với sự độc đáo văn hoá , sự tinh tế của người Thái. Họ sinh sống trong các thôn bản, trong các nhà sàn bằng gỗ với nghề trồng lúa nước là chính. Ở những vùng đồi, họ tham gia trồng cây hoặc đốt nương làm rẫy, trồng hoa màu hoặc các loại cây lương thực khác, kết hợp với chăn nuôi gia súc gia cầm; làm các sản phẩm mây tre đan và dệt vải truyền thống. Vải thổ cẩm của người Thái nổi tiếng về tính độc đáo, màu sắc sặc sỡ và bền đẹp thể hiện đúng nét văn hóa dân tộc. Giữ truyền thống lâu đời, người Thái sinh sống tập trung theo từng dòng họ, mỗi cộng đồng dân cư có tín ngưỡng và tập tục riêng, với những lễ hội gắn liền với các mùa bội thu và sản xuất nông nghiệp. Nhảy sạp, uống rượu cần là đặc trưng không thể trộn lẫn trong sinh hoạt thường ngày của người Thái với các dân tộc khác. Chiếm số ít còn lại là dân tộc Kinh (chủ yếu sống ở thị trấn Con Cuông) và dân tộc Đan Lai. Người Đan Lai sống tập trung tại 3 bản: Cò Phạt, Bản Cồn và Bản Búng thuộc xã Môn Sơn nằm ở phía Đông Nam của Vườn quốc gia Pù Mát, họ sống và canh tác ở những nơi đất dốc, sinh sống nhờ săn bắn và hái lượm. Người Đan Lai có một phong tục rất đặc biệt : tục ngủ ngồi” nó gắn liền với những sự tích của người Đan Lai.Tương truyền, Đan Lai còn là tộc người ngủ ngồi duy nhất ở Việt Nam, buổi tối người Đan Lai thường đốt lửa và làm que chống hình chữ X, tựa cằm vào đó ngủ, vẫn giữ được tư thế ngồi để thú rừng sợ không dám đến gần.
Theo tiếng Thái, Pù là đỉnh núi, Pù Mát là đỉnh núi cao nhất trong khu vực (1.841m) và được đặt tên cho Vườn quốc gia. Hiếm có du khách nào có thể chinh phục được đỉnh núi này dù trước đây họ đã từng đứng dang tay trên đỉnh Phan xi păng. Pù Mát đẹp bởi cái hùng vĩ của rừng xanh, bởi vẻ nguyên sinh không chút đụng chạm của bàn tay con người. Đến với Pù Mát du khách sẽ được chiêm ngưỡng nét hoang sơ , nguyên thủy của rừng nguyên sinh với tính đa dạng sinh học cao bậc nhất Việt Nam và nhiều thắng cảnh nổi bật.
Đến Pù Mát du khách sẽ được chiêm ngưỡng khu rừng săng lẻ thuần loài cách vườn khoảng 40km, rộng khoảng 100ha. Đây là khu rừng cổ thụ, cao khoảng 50m tỏa bóng mát quanh năm,những tia nắng lọt qua những kẽ lá, chiếu xuống cánh rừng lung linh sắc màu.Rừng thuộc xã Tam Đình, huyện Tương Dương, thiên nhiên ở đây thật kỳ diệu với những tán lá xanh còn đọng những giọt sương vào mỗi buổi sáng, tiếng chim hót chuyền cành khi bình minh lên líu lo vui tai. đặc biệt trên những gốc cây cổ thụ, những cành lan vươn mình đón nắng, nở hoa tươi mát làm đẹp cho cả cánh rừng
Thưởng thức sự thư giãn vào buổi sáng, du khách có thể hòa mình vào thiên nhiên dịu mát của thác Khe Kèm (hay còn gọi là thác Kèm) xua đi cái nắng nóng oi bức đặc trưng của miền Trung. Cách thị trấn Con Cuông khoảng 20km về phía Nam, thác Kèm hùng vỹ ở độ cao 150m, nước đổ từ trên núi xuống, trắng xóa cả một góc rừng. Rất nhiều nhà khoa học khi nghiên cứu đến đây đã khẳng định thác Kèm là thác nước gần như nguyên sinh nhất ở Việt Nam. Con đường vào thác quanh co, uốn lượn và gập ghềnh là điểm du khách nản lòng nhất nhưng với những ai vượt qua được chặng đường không ngắn chút nào này thì bù lại họ được tận mắt chiêm ngưỡng một tạo vật thiên nhiên dành cho Pù Mát hẳn người đó sẽ không cảm thấy tiếc nuối. Người Thái gọi thác Kèm là Bổ Bố, có nghĩa là dải lụa trắng, từ chân thác nhìn lên, bạn sẽ có cảm giác dòng suối tuôn chảy bất tận trong những dải bọt trắng xóa chẳng khác một dải lụa trắng buông dài bất tận. Hòa trong màu trắng kỳ ảo đó là dòng suối trong vắt, mát rượi cùng tiếng ca của muôn loài chim.
Trên đường vào thác Khe Kèm, du khách sẽ bị ấn tượng về vẻ đẹp của Pù Mát với tiếng nước chảy ở đập Phà Lài (hoa của trời), ở màu đỏ như phượng vĩ trên những tán cây hai bờ sông Giăng (cách khu hành chính của vườn quốc gia khoảng 20km). Đến với Pù Mát để được du thuyền trên sông Giăng .Những chiếc thuyền nhỏ rẽ sóng, du khách như được trở về với thiên nhiên đích thực, nơi con người chỉ là một phần nhỏ bé của thiên nhiên. Hai bên bờ cây cối rậm rạp, đậm vẻ hoang sơ .Điểm nhấn là dãy núi đá vôi hùng vĩ, điểm xuyết những màu sắc sặc sỡ của các loài Phong lan và làn nước trong xanh dịu mát, những làn gió nhè nhẹ vờn làn da. Nếu du khách mang theo một vài loại quả, hẳn sẽ được gặp được con cháu lão Tôn không bay ra “nhận quà” không chút sợ hãi. Chúng sẽ đu mình trên những cành cây làm nên cảnh tượng như Hoa quả sơn trong Tây Du Ký.
Từ ngã ba cầu Khe Diêm trên quốc lộ 7, rồi đi dọc theo đường vào vùng Môn Sơn, Lục Dạ của huyện Con Cuông khoảng 3km, du khách sẽ nhìn thấy suối Mọc. Khác với những dòng suối khác, dòng nước ở đây cứ như ùn lên từ lòng đất, trong veo làm tan biến cái nóng thiêu đốt của mùa hè. Về mùa thu, dòng suối có vẻ mát dịu hơn cùng với khí trời. Ngược lại vào mùa đông, thiên nhiên ở đây lại ban tặng cho dòng suối một điều kỳ diệu: dòng nước ấm áp vô cùng mặc dù thời tiết đang lạnh giá.Ngoài ra rừng nguyên sinh Pù Mát, hang Thắm Nàng Màn, Rốn Cô Tiên, bản Cò Phạt… cũng là các tuyến điểm hấp dẫn du khách khi về đây. Không những thế, đến khám phá Vườn quốc gia Pù Mát sẽ là dịp để du khách giao lưu văn hóa, văn nghệ, múa lăm vông, nhảy sạp, uống rượu cần bên ánh lửa bập bùng trong đêm lửa trại cùng bà con người Thái. Cùng tham gia sinh hoạt văn hóa cộng đồng, dệt thổ cẩm….
Đến với VQG Pù Mát để thưởng thức hương vị truyền thống của vùng núi miền tây Nghệ An ” cá mát sông Giăng,Cơm lam Kẻ Quạ”, cá lăng, tôm sông, chạch, bê, ếch, rau sắng, rau bò khai, măng rừng…lạ mà ngon.
Hiện nay ,du lịch Pù Mát đang ngày càng phát triển với du lịch sinh thái kết hợp du lịch cộng đồng được nhiều du khách đặc biệt chú ý,nhất là du khách nước ngoài.Để phát triển hơn nữa những tiềm năng sẵn có, tỉnh Nghệ An và huyện Con Cuông cần có nhiều hơn nữa những chương trình , kế hoạch để thúc đẩy du lịch vùng miền tây và giàn giữ, phát huy bản sắc dân tộc của bà con nơi đây.
