Đền ông Hoàng Mười – Du lịch tâm linh xứ Nghệ
Hằng năm vào mỗi độ tháng 9 tháng 10 âm lịch, du khách thập phương gần xa lại nô nức về đền Ông Hoàng Mười trẩy hội với không khí nhộn nhịp vui tươi. những mâm ngũ quả đẹp mắt đầy đủ các đồ lễ, những bó hương tỏa khói lan rộng một bầu trời. du khách gần xa tới đây không chỉ để cầu bình an cho gia đình và người thân mà đây là một trong những ngôi đền cầu tài lộc rất linh thiêng nhất trong du lịch Nghệ An và cả nước ta.
Nằm cách trung tâm thành phố Vinh khoảng 2 km theo đường chim bay,đền ông Hoàng Mười thuộc địa bàn xã Hưng Nguyên. Đền được xây dựng năm 1634 (thời hậu Lê), đền thờ các vị phúc thần như Song đồng Ngọc Nữ, tông Nguyễn Duy Lạc (một võ tướng thời Lê, quê ở làng Xuân Am, xã Hưng Thịnh), và hệ thống đạo Mẫu tứ phủ Liễu Hạnh. Vị thần chính của ngôi đền này là ông Hoàng Mười.

Khi nhắc đến ông Hoàng Mười, không chỉ những người theo đạo Tứ phủ mà người dân từ Bắc chí Nam ai cũng ngưỡng mộ và nhiều nơi lập đền thờ vọng Ngài. Trong một bài hát chầu văn có câu “Đền thờ Mỏ Hạc ngã ba Tam Kỳ” và bài ca dao cũng có đoạn: “Đường về xứ Nghệ nghĩa tình, sông Lam núi Quyết địa linh bao đời, Tam Kỳ Mỏ Hạc là nơi, Đền thờ lăng mộ đời đời khói nhang…”. Đền thờ được đặt ở vị trí đẹp, phong thủy hữu tình, yếu tố quan trọng của một ngôi đền.Trước mặt đền là dòng Lam giang như một dải lụa trải rộng, thuyền bè tấp nập ngược xuôi sông Cồn Mộc quanh co, uốn khúc ôm ấp ngôi đền, đôi bờ là những đồng lúa bát ngát, xanh tươi. Phía sau, bên kia sông Cồn Mộc là núi Kỳ Lân, núi Dũng Quyết và Phượng Hoàng Trung Đô với những dấu tích in bóng lịch sử, những rừng thông, bạch đàn bạt ngàn tươi tốt. Đây là nơi có hình tượng đầu một con Hạc đẹp tuyệt vời do những con sông Mộc, sông Vĩnh tạo thành, đầu con Hạc đội Lam giang, mỏ chầu về Đồng Trụ Sơn.”Mỏ Hạc Linh Từ” là tên chữ của đền, có nghĩa là ” ngôi đền linh thiêng tọa trên vùng đất có hình con hạc” mà đền lại nằm ở vị trí phía “mỏ”.
Ông Hoàng Mười là một ” Đức Thánh Minh” trong tín ngưỡng Đạo Mẫu, được nhiều người ngưỡng mộ và được lập đền thờ ở nhiều địa phương trong nước. Ông được giao cai quản về tâm linh – trấn giữ một vùng non nước dọc sông Lam, nên những nơi thờ Tứ Phủ theo Đạo mẫu ở Nghệ An đều thờ ông, nhưng chỉ là phối thờ không thờ chính. Còn đền thờ chính Ông Hoàng Mười ở xã Hưng Thịnh – Hưng Nguyên, đền có tên là đền Xuân Am ( theo nơi đền được lập) hay Mỏ Hạc Linh Từ (theo địa hình thế đất núi sông của thuyết phong thủy).

Tương truyền, theo sự phân công của Vua cha là Long thần Bát Hải Đại Vương và đệ nhất thánh Mẫu Thiên Tiên công chúa, ông Hoàng Mười được giao trọng trách trấn thủ mặt tâm linh tại Nghệ An, được đặc cách toàn quyền kiểm sát khâm sai ở xứ Nghệ. Hoàng Mười là một vị quan văn võ toàn tài, có công dựng nền thịnh trị, ổn định cuộc sống cho nhân dân quanh vùng. Đặc biệt, ông luôn quan tâm, gần gũi và giúp đỡ những người dân lao động nghèo khó. Tín ngưỡng dân gian cho rằng, ông Hoàng Mười là hóa thân của các vị như Lý Nhật Quang, Lê Khôi, Nguyễn Duy Lặc, Nguyễn Duy Nhân và cả Nguyễn Xí. Đây là những nhân vật lịch sử của xứ Nghệ, có nhiều công trạng và lý lịch gần giống như ông Hoàng Mười. Truyền thuyết kể rằng ông Hoàng Mười sinh ra ở làng Xuân Am, tổng Yên Đổ, phủ Hưng Nguyên xưa (nay là Hưng Thịnh, Hưng Nguyên, Nghệ An). Ngài là một vị tướng tài có lập nhiều công lớn trong cuộc Khởi nghĩa Lam Sơn. Ông hy sinh trong trận Âm Công đánh vào thành Lục Niên. Âm Công là một trận nghi binh làm voi giả, chiến thuyền giả, ngài kéo quân đánh tập hậu, tả xung hữu đột làm cho quân Minh kinh hồn bạt vía. Ngài bị thương nặng chỉ kịp phi ngựa về đến quê nhà thì mất. Triều đình lấy làm thương tiếc nên lấy đất Âm Công – quê hương Ngài xây đền để tưởng nhớ công ơn. Nhà Vua ban tặng cho Ngài 4 câu thơ:
“Đế thích long chương khai thái vận,
Thiên sinh thần võ dực hồng đồ,
Sinh bất hư sinh, sinh nghĩa đảm,
Tử thuỷ vô tử, tử trung can”
Tạm dịch: Vua tặng sắc phong mừng vận đẹp, Trời sinh tướng giỏi giúp non sông, Sống chẳng sống thừa lòng nghĩa dũng, Chết mà không chết dạ can trường.

Ông Hoàng Mười được nhân dân xứ Nghệ tôn vinh “Đức thánh minh” , là một vị quan nằm trong hệ thống điện thần thờ Mẫu tứ phủ ở Việt Nam (được xếp bậc thứ 10 trong hệ thống đạo Mẫu). “Ông Hoàng Mười là nhân vật huyền thoại nhưng lại gần gũi thân quen và được nhân dân quý trọng, tôn sùng vì ông rất hợp với tâm lý và phong cách xứ Nghệ. Con người đáng trân trọng có chí nam nhi phải là anh hùng ngang dọc, phải có văn võ, có trí, có dũng. Con người ấy luôn phải lo lắng cho cuộc sống bình an của dân chúng, luôn vì dân vì đời. Những con người ấy phải là con người không ham danh lợi, yêu thiên nhiên, thích văn chương. Hơn thế nữa, đã là con người xứ Nghệ thì phải rất tình tứ, biết say cái đẹp, biết đến với tình yêu như Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ… lại phải có đôi nét phóng khoáng nghịch ngợm, ngông nghênh của Hồ Xuân Hương. Những đức tính ấy và phong cách ấy trong ngũ vị vương quan, thập vị Hoàng tử, Thập nhị tiên cô đều không có đủ. Vì thế, ông Hoàng Mười là vị thần được thờ chính linh hồn của Mỏ Hạc Linh Từ.
Đền được xây dựng từ thời Hậu Lê. Trải qua thời gian, đền đã bị xuống cấp rất nặng. Năm 1995, thể theo nguyện vọng của nhân dân, đền đã được tôn tạo, phục hồi trên cơ sở khung đền cũ gồm nhà hạ điện, thượng điện, tả vu, hữu vu, đài Cửa Trùng, điện Cô Chín và khu mộ Ông Hoàng Mười. Hàng năm, vào dịp 14/3 và lễ giỗ ông Hoàng Mười vào dịp 10/10 ÂL tại đền có lễ hội rước sắc . Đây là lễ hội vượt phạm vi một làng, một vùng, thu hút nhiều du khách Nam, Bắc về tham dự.
Lễ hội đền Ông Hoàng Mười diễn ra từ ngày mùng 8 đến 10/10 ÂL. Nhưng trước đó, trong suốt tháng 9 và tháng 10 ÂL, trung bình mỗi ngày đền đón khoảng hàng trăm lượt du khách về làm lễ. Đông nhất vẫn là khách đến từ các tỉnh phía Bắc như Hà Nội, Cao Bằng, Lạng Sơn, Ninh Bình, Hải Phòng… Nhiều du khách do ở xa chờ làm lễ qua ngày nên phải thuê phòng trọ ngay trước đền.
Lễ hội đền Ông Hoàng Mười cũng như bao lễ hội khác gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm lễ khai quang, lễ rước bài vị ông Hoàng Mười, đạo sắc từ làng Xuân Am về đền, lễ yết cáo, lễ đại tế và cuối cùng là lễ tạ. Phần hội gồm các trò chơi dân gian truyền thống diễn ra trong hai ngày mùng 9 và mùng 10 thu hút nhân dân trong huyện Hưng Nguyên tham gia như giải bóng chuyền các xã, trò chơi nhảy bao bố, kéo co, chọi gà, giao lưu văn nghệ …
Cùng với các lễ hội trong tỉnh, Lễ hội đền Ông Hoàng Mười có vị thế hết sức quan trọng trong đời sống tâm linh của nhân dân, vừa trung tâm, vừa gắn với vùng du lịch Lâm Viên Núi Quyết. Đền Ông Hoàng Mười ngày càng thu hút đông đảo nhân dân trong và ngoài tỉnh đến dâng hương, cầu lễ. Với sự ngưỡng mộ của nhân dân đối với quan Hoàng Mười và sự đặc sắc về cảnh quan môi trường, di tích đền Hoàng Mười là điểm đến hấp dẫn không thể thiếu trong tour du lịch ven sông Lam của tỉnh Nghệ An.