Văn miếu Bắc Ninh- biểu tượng của đất học

Vùng đất Bắc Ninh nổi tiếng xứ Kinh Bắc bởi những làn điệu quan họ ngọt ngào sâu lắng, không chỉ thế, Bắc Ninh còn là một trong những vùng đất học. Bằng chứng của sự đỗ đạt chính là văn miếu Bắc Ninh.
Trong lịch sử thi cử Hán học dưới chế độ phong kiến kéo dài 845 năm (1075 – 1919) nước ta có 18 khoa thi đại khoa đã chọn được 2991 tiến sĩ thì Bắc Ninh đã đỗ 645 tiến sĩ (chiếm 1/4). Trong số ấy, những người đỗ tam khôi (Trạng nguyên) là 47 thì Bắc Ninh đã chiếm 17 (hơn 1/3). Người đỗ “thủ khoa” của khoa thi đầu tiên ở Đại Việt vào thời Lý (1075) là Lê Văn Thịnh (quê Đông Cứu, Gia Bình) từng làm tới chức Thái sư, Tể tướng, được coi là “ông Trạng khai khoa”. Tự hào về truyền thống hiếu học, trân trọng những bậc hiền tài đã cống hiến trí tuệ cho quê hương đất nước, đồng thời đề cao, khuyến khích sự chăm chỉ học hành cho các thế hệ, Văn miếu Bắc Ninh đã được lập nên.

• Thành cổ Bắc Ninh nét đẹp ngàn năm
• Chùa Bút Tháp nét đẹp đậm chất chùa Việt
• Về đền Phù Đổng tham gia lễ hội Thánh Gióng

Bắc Ninh cũng là nơi đầu tiên Nho giáo truyền bá vào nước ta và phát triển trở thành một trung tâm Hán học hàng đầu cả nước.
Quan niệm tôn sư trọng đạo thể hiện rất rõ trong nội dung tấm bia “Bắc Ninh tỉnh trùng tu văn miếu bi ký” dựng ở nhà tiền tế “Thần quyền có sáng láng mới biết vận nước thịnh suy. Đạo thành không hưng bởi sự hủ bại về đạo lý. Tại sao vậy? Đạo lý sinh ra vốn không tự nhiên. Ở đời cảm nhận được đạo sẽ biết được họa phúc”.
Theo “Đại Nam nhất thống chí” (tập 4) và văn bia “Trùng tu Bắc Ninh bi đình ký” ghi chép : Văn miếu ở phía Đông Bắc tỉnh thành, thuộc sơn phận Thị Cầu huyện Võ Giàng, tu bổ năm Gia Long thứ nhất (1802) làm lại năm Thiệu Trị thứ tư (1838). Về sau chuyển Văn miếu về núi Phúc Sơn (còn gọi là Núi Nác) phường Đại Phúc, Thành phố Bắc Ninh. Năm Bảo Đại thứ ba (1928) Văn miếu lại được tu sửa. Việc di chuyển từ Thị Cầu về núi Phúc Sơn không chỉ tránh lụt lội mà còn để di tích gần trung tâm “đầu não” của tỉnh. Ngoài công trình kiến trúc cũ, người xưa đã xây dựng thêm ở bên trái hậu đường một dãy nhà Tạo soạn, bên phải hậu đường là bi đình. Phía trước bi đình là nhà Hội đồng trị sự rồi nhà cải trang (thay quần áo), nhà để đồ tế khí. Nhà tiền tế là nơi tế lễ những ngày sự lệ hàng tỉnh và là địa điểm để nhân dân đến thắp hương cầu xin cho con cái thi cử đỗ đạt được tốt đẹp. Nhà hậu đường thờ Khổng Tử và tứ phối “Nhan Uyên, Tăng Sâm, Mạnh Tử, Tử Lô” cùng 12 bậc hiền triết khác. Các vị đỗ đại khoa được khắc trên bia đá “Kim bảng lưu phương ” (Danh thơm lưu mãi bảng vàng) dựng ở bi đình. Các sĩ tử đỗ dưới học vị Tiến sĩ như cử nhân, hương cống được thống kê tên tuổi đặt ở hữu vu còn tả vu ghi danh những tạo sĩ.
Đến năm Quý Tỵ, niên hiệu Thành Thái thứ 5 (1893), quan Đốc học tỉnh Bắc Ninh là Đỗ Trọng Vỹ, người xã Đại Mão, huyện Thuận Thành vận động các vị văn thân, chức sắc, nhân dân các địa phương góp tiền của chuyển Văn miếu về núi Phúc Sơn (nay thuộc Khu 10, phường Đại Phúc, thành phố Bắc Ninh). Sở dĩ nơi đây được lựa chọn vì theo quan niệm phong thủy của người xưa, núi Phúc Sơn là một ngọn núi mọc lên giữa vùng đồng bằng rộng lớn trù phú là nơi có vận khí tốt, việc xây dựng Văn miếu nơi đây tốt cho việc học, thuận lợi việc cúng tế hàng năm của tỉnh.

Du lịch Bắc Ninh, tham quan hệ thống văn bia gồm 14 tấm (1 tấm ghi công đức, 2 tấm ghi việc trùng tu văn miếu và 11 tấm ghi danh các vị đỗ đại khoa) là những di vật giá trị ở di tích.
Các bia tiến sĩ có chiều cao 1,1m bề ngang 0,75m, bề dày 0,15m. Trán bia chạm hình tượng “Lưỡng long chầu nguyệt” và họa tiết mây cuốn, khắc nổi 4 chữ “Kim bảng lưu phương”, bên cạnh có hai dòng chữ nhỏ khắc chìm ghi thời gian khắc bia. Mỗi tấm bia tiến sĩ đều ghi thứ tự thời gian mỗi khoa thi và thứ hạng tên tuổi, học vị quê quán, chức tước của người thi đỗ theo thứ bậc từ cao xuống thấp. Thứ hạng học vị tên tuổi được trân trọng khắc chữ to. Nếu vị đại khoa nào có khả năng hay vấn đề dị biệt như thần đồng, tam nguyên, tứ nguyên hay trường hợp từ quan ẩn dật thì cũng được lưu ý đặt phần này.
Trước năm 1945, Văn miếu Bắc Ninh do Hội đồng trị sự quản lý, đứng đầu Hội đồng là quan Tổng đốc Bắc Ninh để chăm lo việc thờ phụng, tế lễ. Hàng năm, việc tổ chức tế lễ tại Văn miếu vào dịp “xuân thu nhị kỳ” được ấn định vào các ngày Đinh đầu tháng 2 và ngày Đinh đầu tháng 8 Âm lịch, là sự kiện rất quan trọng của tỉnh nên được chuẩn bị hết sức chu đáo. Tham gia tế lễ là các quan đầu tỉnh và các địa phương. Trước ngày chính lễ, Văn miếu được bao sái đồ thờ tự, phong cờ thần từ cổng vào hai bên đường lên. Lễ vật do Hội đồng trị sự chuẩn bị bao gồm: Trâu, dê, lợn, xôi quả phẩm, rượu…

Ngày chính lễ, Tổng đốc người đứng đầu tỉnh đi đầu ăn mặc chỉnh tề, tiếp sau là các quan hàng tỉnh, huyện, trương tuần hộ tống. Bên trong Văn miếu các nho sinh, kỳ mục ngồi chỉnh tề, tàn lọng nghi trượng trang nghiêm rực rỡ. Thời gian tế lễ kéo dài tuân thủ nghiêm ngặt từng động tác, quy trình của nghi lễ dâng hương. Sau khi quan đầu tỉnh khai lễ xong, các quan viên hàng huyện, chánh tổng, nho sinh lần lượt vào lễ nêu cao truyền thống tôn sư trọng đạo của người dân xứ Bắc Ninh – Kinh Bắc.
Suốt mấy chục năm qua do chiến tranh kéo dài và nắng mưa, mối mọt cộng thêm một số quan niệm sai lầm nhất thời… khiến cho các công trình kiến trúc bị xuống cấp nghiêm trọng. Gần đây Bộ Văn hóa và Sở Văn hóa đã đầu tư 50 triệu đồng để tu bổ nhà tiền tế, nhà thờ, tất cả bia tiến sĩ được bày ở nhà tiền tế, nhà thờ, tất cả bia tiến sĩ được bày ở nhà tiền tế, xây tường bao quanh khu vực. Những cố gắng bước đầu sửa sang diện mạo Văn miếu Bắc Ninh thật đáng khích lệ. Có điều những giá trị nhân văn của di tích cần được phát huy một cách thiết thực hơn nữa nếu không mọi việc tu bổ sẽ trở nên vô ích bởi di tích lịch sử văn hóa chỉ “sống động” khi nó đã “hóa thân” thành sức mạnh tinh thần của mỗi cá nhân và cộng đồng.

Muốn cho mọi người nhất là các thế hệ học sinh hiểu được ý nghĩa đích thực của di tích, thường xuyên tuyên truyền, vận động giáo dục họ để tất cả có ý thức giữ gìn bảo vệ và noi gương các bậc tiền bố về học hành thi cử phụng sự quốc gia. Theo kinh nghiệm du lịch Bắc Ninh, những dịp khai giảng năm học mới, lễ hội… nhà trường Thành phố Bắc Ninh nên tổ chức đưa học sinh đến Văn miếu Bắc Ninh thắp hương các nhà khoa bảng và nói cho các em nghe về lịch sử văn hóa địa phương, đồng thời trao phần thường cho những học sinh giỏi của tỉnh tại đây.
Đặc biệt, các câu lạc bộ văn nghệ, thơ ca… có thể hàng tháng hoặc định kỳ tổ chức các cuộc ngâm vịnh, ca xướng, bình văn ở văn miếu. Có những hoạt động kể trên sẽ làm di tích lịch sử văn hóa khởi sắc.

Tags: phuong tien giao thong, diem du lich bac ninh, khach san bac ninh, dac san bac ninh